Ծես. ընդհանուր պատկերացում ծեսի մասին: Հարիսայի ծես

Հարցեր և Առաջադրանքներ

• Ի՞նչ ազգային կերակուրներ գիտեք, և ի՞նչ հետաքրքիր ավանդություններ կան դրանց մասին։

Տոլմա, խաշ, քաբաբ

• Ո՞րն է Ձեր սիրած ուտելիքը, կարողանու՞մ եք այն պատրաստել։

Իմ սիրելի ուտելիքն է՝ տոլման է, այո կարողանում եմ։

• Ի՞նչ է Ձեզ հուշում «Ով աշխատի, նա կուտի» ասույթը։

Ինձ այն հուշում է, եթե շատ աշխատես, աշխատասեր լինես՝ ահա փողեր կունենաս, քեզ բոլորը կսիրեն և այդպես ամեն ինչը կունենաս։

• Գրել պատում «Իմ սիրած հայկական ավանդական ուտեստը» վերնագրով։

Իմ սիրած հայկական ավանդական ուտեստը
Տոլմա
բանջարեղենի կամ տերևների մեջ դրված միջուկով ուտեստ։ Միջուկը հիմնականում պատրաստվում է բրնձի հիման վրա, ինչպես նաև կարող է պարունակել եփովի մսի խճողակ։ Տոլման լայնորեն տարածված է Հարավային Կովկասի, Ստարա Պլանինայի, Առաջավոր Ասիայի և Կենտրոնական Ասիայի խոհանոցներում, ինչպես նաև Հյուսիսային Աֆրիկայում։ Ազգային խոհանոցներից յուրաքանչյուրն ունի տոլմայի պատրաստման իր տարբերակները։

154. Տրված բառախմբերում պակասող բառերն ավելացրո´ւ , որ դառնան նախադասություննր:

Բակում մի երիտասարդ սրինգ նավագում
Երեխան քարերի մեջ ինչ-որ բան չի անում
Մի մարդ մութ գիշերով ձոր ընկավ
Անձրևը անընղհատ գալիս է

Արևի առաջին շողերի հետ քաղաքն աղմուկով լցվում է

155. Նախորդ աոաջադրանքը կատարելիս ինչպիսի՞ բառեր ավելացրիր:

Դրանք բայեր են: Հին հայերենում «բայ» նշանակում է «խոսում է, ասում է»:

Բայ բառեր

156. Ի՞նչ ընդհանրություն ունեն ընդգծված բառերը (ի՞նչ հարցի են պատասխանում, ի՞նչ են ցույց տալիս):

Արջը տանձ է ուտում:
Մեր բարդին սոսափում է:
Սևաչյա աղջիկը երգում է:
Միայնակ ծաղիկը սպասում էր վերջին քամուն:
Անվանի մարզիկի հետ հանդիպելու կգա՞ս:
Նա մոտեցավ խշշացող գետին:

Բոլոր ընդգծված բառերը գոյական են։

157. Գոյ արմատով կազմված բառերի բացատրությունը կարդա՛:
 «Գոյական»անունն ինքդ բացատրի´ր:

Գոյ — էակ, էություն, արարած:
Գոյություն — լինելը, լինելիություն:
Գոյանալ — գոյություն ստանալ, առաջանալ:
Գոյատևել — գոյություն ունենալով տևել, շարունակվել:
Անգո — գոյություն չունեցող:

Գոյական – գոյություն ունեցող

158. Փորձի´ր բացատրել, թե ընդգծված բառերը ինչո՞ւ են կոչվում գոյականներ:

Այդ մարդը համարյա ամեն ինչ հիշում է:
Ծերունի արաբը մի բլուր ցույց տվեց՝ ասելով, որ այնտեղ է փետրվող պալատը:
Բաբելոնյան աշտարակը փնտրել են և´ հնագետները, և´նրանք, որոնք ուղղակի գանձ են փնտրել:
Այժմ ավելի հազվադեպ էր քարավան անցնում այդ ժայռի տակով, և աղբյուրի մոտ ավելի հազվադեպ էր մարդ երևում:
Քամին պատին փակցված ազդագիրն էր պոկում:
Կյուրոսն այնտեղ մի քաղաք  էր հիմնել:

Բոլոր ընդգծված բառերը գոյականներ են, իսկ գոյականը դա առարկա է կամ մարդ։

159. Ա և Բ խմբի բառերի իմաստների տարբերությունը բացատրի՛ր:

Ա                                 Բ

Դեղին           ածական          դեղնել բայ
փոքր              ածական փոքրանալ բայ
բարի              ածական բարիանալ բայ
սիրուն           —ածական սիրունանալ բայ

160. Ընդգծված բառերն ի՞նչ հարցի են պատասխանում և ի՞նչ են ցույց տալիս: Ի՞նչ անուն կտաս այդ բառերին:

Ծանր առարկա, կանաչ արտ, բարձր տանիք, գունավոր նկար, բարակ ժապավեն, նեղ ճանապարհ, պղտոր գետ:

Պատասխանում են ինչպիսի հարցին, ցույց են տալիս ածական

161. Հարցում արտահայտող բառը փոխարինի´ր համապատասխան բառով:

Ինչպիսի՞ արև, ինչպիսի՞ օր, ինչպիսի՞ առվակ, ինչպիսի՞ հեռուստացույց(գետակ), ինչպիսի՞գիրք, ինչպիսի՞ մարդ:

162. Պարզի´ր, թե տրված բառակապակցությունների մեջ ո՞ր բառն է գոյական, ո՞րը` ածական (Ածական անունն առաջացել է ածել բառից: Հին  հայերենում ածել նշանակում է ավելացնել, վրան դնել, բերել):

Ածական Բարակ բարդի առասպելական քաղաք, քառաձի կառք, ստորին շերտ, վերին հարթակ հեռատես գիտնական

գույական բարդի մազեր

163. Բառերը բաժանի՛ր երկու խմբի՝ գոյականների և ածականների:

Ածական հայտնի, մեծ, կանաչ, բարի, տգեղ, անտուն, բարկացկոտ, գունավոր, խակ, , հետաքրքիր, , , փշոտ, , հզոր, բարձր, կառապան, հմուտ, մարտական, եռանիվ, հեծանիվ, ալ, , պատմական, , , խիզախ, բարի, բարեկամական, շքեղ, գարուն, գարնանային, արևոտ, , երկար:

Գույական Կաղնի աղջիկ, գետ, բուք, ճշմարտություն Գայանե, տուն, կատու, կաղամբ, վարդ հեռուստացույց, Հայաստան Վարդուհի լիճ, ալիք մարտ, մարտակառք, պատմություն թռչուն թռիչք արև

144. Կետերի փոխարեն գրի´ր տրված բառերից մեկը:
Նստելու համար մի … տեղ եմ փնտրում: (հարդ, հարթ)
Քամին ամբողջ …ը բարձրացրել ու պտտում էր օդում: (հարդ, հարթ)
Տարբեր …եր քայքայել էին մարմինը: (աղտ, ախտ)
Փոշիով ու … էր ծածկված փողոցը: (աղտ, ախտ)
Մի … քարավանից առանձնացել էր: (ուղտ, ուխտ)
Քո արած ․․․թանկ է բոլորիս համար: (ուղտ, ուխտ)

145. Ընդգծված բառերը փոխարինի´ր հոմանիշներով: Ընտրածդ բառերի գրությունը ճշտի´ր բառարանի օգնությամբ:

Խոսքս մի՛ կտրիր: Խոսքս մի՛ընդհատիր:

Մինչև ե՞րբ պիտի թաքուն պահես: Մինչև ե՞րբ պիտի գաղտնիք պահես:

Անձրևն ինչպես սկսվել էր, այնպես էլ վերջացավ: Անձրևն ինչպես սկսվել էր, այնպես էլ կտրվեց:

Օդանավի իջնելը ոչ ոք չնկատեց: Օդանավի վայրէջքը ոչ ոք չնկատեց:

Երեխայի նման ուրախանում էին ու լիաթոք ծիծղում: Երեխայի նման զվարճանումէին ու լիաթոք ծիծղում:

Եղնիկի ձագը մորն էր փնտրում: Եղնիկի փոքրիկը մորն էր փնտրում:

146. Ընդգծված բառերը փոխարինի´ր հոմանիշներով: Ընտրածդ բառերի գրությունը ճշտի´ր բառարանի օգնությամբ:

Հորեղբորս տղան մրջյուններով շատ է հետաքրքրվում: Հորեղբորս որդին մրջյուններով շատ է հետաքրքրվում:

Մրջյունները կանոնավոր զորք ունեն և դրկից միջատների դեմ պատերազմելու են դուրս զալիս կանոնավոր շարքերով:

Մրջյունները կանոնավոր զորք ունեն և հարևան միջատների դեմ պատերազմելու են դուրս զալիս կանոնավոր շարքերով:

Մրջյուններն էլ թշնամիներ ունեն. դրանք խոշոր ճանճերն են:

Մրջյուններն էլ հակառակորդներ ունեն. դրանք խոշոր ճանճերն են:
Թափառաշրջիկ մրջյունները ճանապարհորդում են մայրամուտին և գիշերը:

Թափառաշրջիկ մրջյունները ճամփորդում են մայրամուտին և գիշերը:

147. Բաց թողնված տառերը լրացրո՛ւ և բառարանով ստուգի՛ր ճի՞շտ ես գրել:

Վերևում՝ համարյա երկնքի տակ, ծնվեցին ջրի կաթիլները: Նրանք լեռների բարձրից, հողի միջից դուրս եկան ու, լույսն իրենց մեջ, ցնծության թիթեռն իրենց վրա, կտկտալով իջան ցած: Լեռն ի վար, ծառերի կողքերով, թփերի արանքներով, զարմանազան խատուտիկ խճաքարերի վրայով գալիս էին կաթիլները:
-Ինչքա՜ն քաղցր եք,- ասում էին նրանց մամուռները:

Հիշի՛ր

Բազմիմաստ բառեր  

   Բառն ունի իմաստ և ձև:
    Մեկից ավելի իմաստ ունեցող բառերը կոչվում Են բազմիմաստ բառեր:
 Հոմանիշներ                  

Իմաստով մոտ բառերը կոչվում են հոմանիշներ:    

Հականիշներ               

Իմաստով հակառակ բառերը կոչվում են հականիշներ:

Համանուններ          

Գրությամբ կամ արտասանությամբ նույն կամ մոտ, բայց իմաստով տարբեր բառերը կոչվում են համանուններ:

Բառի կազմությունը    

Ըստ կազմության բառերը լինում են պարզ և բաղադրյալ: Միայն մեկ արմատից կազմված բառերը կոչվում են պարզ:  Բաղադրիչներից (արմատ, ածանց) կազմված բառերը կոչվում են բաղադրյալ:

Միշտ չէ, որ բառերը գրվում են այնպես, ինչպես հնչում են: Ուղղագրական և ուղղախոսական կանոնները բառը ճիշտ գրելու և արտասանելու համար են:

ԿԱՐԴԱԼ ԱՎԵԼԻՆ

Առաջադրանքներ

1. Հաշվեք  13սմ կող ունեցող  խորանարդի ծավալը։
   13 x 13 x 13 = 2197
2. Հաշվեք  9դմ կող ունեցող  խորանարդի ծավալը։

9 x 9 x 9 = 729

1. Հաշվեք  4մ կող ունեցող  խորանարդի ծավալը։

4 x 4 x 4 = 64

1. Հաշվեք  17մմ կող ունեցող  խորանարդի ծավալը։

17 x 17 x 17= 20223

1. Հաշվեք  31դմ կող ունեցող  խորանարդի ծավալը։

31 x 31 x 31 = 31837

1. Հաշվեք  1դմ կող ունեցող  խորանարդի ծավալը։

1 x 1 x 1 = 1

1. Հաշվեք  19մմ կող ունեցող  խորանարդի ծավալը։

19 x 19 x 19 =39349

1. Հաշվեք  11սմ կող ունեցող  խորանարդի ծավալը։

11 x 11 x 11 = 1331

1.  Գտեք  նկարում  պատակերված մարմինների ծավալը։ Յուրաքանչյուր խորանարդիկի ծավալը  1սմ³  է։

2x2x5=20
10x10x10=1000
10x 10×6=600
10. Հաշվեք ուղղանկյունանիստ ծավալը, եթե նրա չափումներն են՝
5մմ, 8մմ, 16մմ։

5 x 8 x 16 = 640

11. Հաշվեք ուղղանկյունանիստ ծավալը, եթե նրա չափումներն են՝ 11մ, 6մ, 10մ։

11 x 10 x 6 = 660

12. Հաշվեք ուղղանկյունանիստ ծավալը, եթե նրա չափումներն են՝
11սմ, 12սմ, 5սմ։

13. Հաշվեք ուղղանկյունանիստ ծավալը, եթե նրա լայնությունը
12սմ է, երկարությունը՝ 15սմ, իսկ բարձրությունը՝ 10սմ։

10 x 15 x 12 = 1800

14. Գործնական աշխատանք 1․

Գունավոր ստվարաթղթից պատրաստեք խորանարդ, հաշվեք այդ խորանադի ծավալը։ Պատկերեք նաև Geogebra.classic երկրաչափական ծրագրի միջոցով: Կազմեք խնդիր:

Հաշվեք ուղղանկյունանիստ ծավալը, եթե նրա չափումներն են՝ 6մ, 7մ, 8մ։

6 x 7 x 8 = 336

Այն հրաբուխները, որոնք չգործելով արդեն տևական ժամանակներ, պահպանում են իրենց ձևն ու կառուցվածքը, համարվում են «քնած» հրաբուխներ։ Դրանց թվին են պատկանում Էլբրուսը, Կազբեկը, Մեծ ու Փոքր Մասիսները։

Առաջադրանքներ

1. Քանի՞ ուղղանկյուններից է բաղկացած ուղղանկյունանիստը։
   6
2. Ուղղանկյունանիստի նիստերից յուրաքանչյուրը ի՞նչ երկրաչափական պատկեր է։
   ուղղանկյուն
3. Խորանարդի նիստերից յուրաքանչյուրը ի՞նչ երկրաչափական պատկեր է։
   քառակուսի
4. Քանի՞ քառակուսիներից է բաղկացած խորանարդը։
   6
5. Քանի՞ նիստ ունի խորանարդը։
   6
6. Քանի՞ գագաթ ունի խորանարդը։
   8 գագաթ
7. Քանի՞ կող ունի խորանարդը։
   12 կող
8. Համեմատեք խորանարդը և ուղղանկյունանիստը։
   Տարբերություն՝խորանարդի կողերը հավասար են, իսկ ուղղանկյունանիստինը՝ ոչ, խորանարդի նիստերը քառակուսիներ են, իսկ ուղղանկյունանիստինը՝ ուղղանկյուն
   Նմանությունը՝ եռաչափ մարմիններ են, ունեն ութ գագաթ, տասներկու կող, վեց նիստ
9. Ի՞նչ է խորանարդի ծավալը։
   Այն նրա տարողությունն է
10. Ի՞նչ է ուղղանկյունանիստի ծավալը։
    դա նրա տարողությունն է
11. Որո՞նք են ուղղանկյունանիստի չափումները։
    Լայնություն, երկարություն, բարձրություն
12. Հաշվեք ուղղանկյունանիստի  ծավալը, եթե նրա չափումներն են՝ 6 դմ, 7դմ,  11դմ։
    11x7x6=462
13. Հաշվեք ուղղանկյունանիստի ծավալը, եթե նրա չափումներն են՝     6 դմ,  18 սմ, 10 սմ։
    18x10x60=28800
14. Հաշվեք  3 դմ կող ունեցող  խորանադի ծավալը։
    3x3x3=27 դմ
15. Հաշվեք  15 սմ կող ունեցող  խորանադի ծավալը։
    15x15x15=3375 սմ
16. Հաշվեք ուղղանկյունանիստ ծավալը, եթե նրա չափումներն են՝ 11 սմ, 10 սմ, 16 սմ։
    10x11x16=1760 սմ
17. Հաշվեք ուղղանկյունանիստ ծավալը, եթե նրա չափումներն են՝ 15 մմ, 18 մմ,  6 մմ։
    18x15x6=1620 մմ

Վաղարշապատը գտնվում է Հայաստանի Արմավիրի մարզում և իր անունից առաջ ունեցել է երկու անուն՝ Արտիմեդ և Վարդգեսավան։ Վաղարշապատն ավելի հայտնի է նաև Էջմիածին անունով։ Այն հարուստ է պատմամշակութային հուշարձաններով, այդ թվում՝ Մայր Աթոռ Սուրբ Էջմիածինը։ 2-րդ դարի առաջին կեսին, ըստ Մովսես Խորենացու, Սանատրուկ Բ-ի որդի Վաղարշ Ա թագավորը պարսպով և մեծ պարիսպով շրջապատել է Վարդգեսավանը, վերածել թագավորական քաղաքի՝ այն ժամանակից վերանվանելով Վաղարշապատ կամ Նոր քաղաք։ Վաղարշ Ա Արշակունի Ք.ա. 191-211 թթ. մ.թ.ա. թվականներ: Միջին դարերում, մասնավորապես միջնադարում Վաղարշապատը մերթընդմերթ կոչվել է նաև Էջմիածին, որը համանուն վանքի և ոչ ամբողջ բնակավայրի անունն է։

1. Кто украл огурцы с огорода?
2. Кто отдал огурцы Котьке?
3. Почему мама Котьки на него накричала?
4. Почему Котька плакал
5. Считается ли воровством поступок Котьки?

Առաջադրանքներ

1. Քանի՞  կող, գագաթ, նիստ  ունի ուղղանկյունանիստը։

Կող՝ 12
գագաթ՝ 8

Նիստ՝ 6

• Հաշվեք ուղղանկյունանիստի  ծավալը, եթե նրա չափումներն են՝ 5դմ, 7դմ,  8դմ։

V = 5 x 7 x 8 = 280 դմ

• Հաշվեք ուղղանկյունանիստի ծավալը, եթե նրա չափումներն են՝          2 դմ,  12 սմ, 10 սմ։

V = 20 x 12 x 10 = 2400 սմ

• Հաշվեք  6 դմ կող ունեցող  խորանադի ծավալը։

V = 6 x 6 x 6 =216 դմ

Continue reading →